Gönguleið sem liggur frá Skaftafellsstofu og inn í Bæjarstaðarskóg. Ef syðri gönguleiðinni er fylgt inn í Bæjarstaðarskóg er búið að koma upp fimm skiltum frá Lambhaga og inní Bæjarstaðarskóg með upplýsingum og fræðslu um þjóðlíf, dýralíf og fleira.

Þau sem ætla í Bæjarstaðarskóg geta valið stikaða leið sem liggur að Jökulfelli og giljunum við Bæjarstað. Þaðan er tilvalið að ganga leiðina í gegnum skóginn og þvert yfir dalinn, og fylgja svo leiðinni meðfram Morsá til baka. Einnig er hægt að fara skáhallt upp Grjóthól og Vesturheiði og aftur niður við Bæjargil (sjá leið M2 og M3 á korti).

Takmarkað símasamband er í mynni Morsárdals og ekkert símasamband þegar innar dregur. Því er vissara að vera ekki einn á ferð, eða skilja eftir ferðaáætlun hjá traustum aðila sem getur kallað eftir aðstoð sé hennar þörf.

Í rigningum og leysingum geta litlir lækir breyst í straumharðar ár. Fólk hefur orðið innlyksa í Bæjarstaðarskógi vegna þessa. Því þarf að hafa varann á í rigningum og leysingatíð.

Morsárdalur er oftast nær aðgengilegur allt árið. Á veturna þarf þó að fara gætilega vegna mögulegrar hálku. Einnig getur leiðin sem liggur um Grjóthól og Vesturheiði verið ófær vegna svellbunka í giljum.

Héðan liggur gönguleið yfir í Morsárdal. Í Morsárdal er margt áhugavert að skoða, þar á meðal ísfallið í Morsárjökli, gamla eldstöðin í Kjós, lífríki Bæjarstaðarskógs og gróðurframvindan á jökulaurunum.

Þeir sem ætla í Bæjarstaðarskóg geta valið stikaða leið sem liggur að Jökulfelli og giljunum við Bæjarstað. Þaðan er tilvalið að ganga leiðina í gegnum skóginn og þvert yfir dalinn, og fylgja svo leiðinni meðfram Morsá til baka. Einnig er hægt að fara skáhallt upp Grjóthól og Vesturheiði og aftur niður við Bæjargil.

Morsárdalur er oftast nær aðgengilegur allt árið. Á veturna þarf þó að fara gætilega vegna mögulegrar hálku. Einnig getur leiðin sem liggur um Grjóthól og Vesturheiði verið ófær vegna svellbunka í giljum. 

Jökulár og jökulhlaup hafa um aldir mótað líf íbúa í Skaftafelli. Lengi vel voru þeir varnarlausir gagnvart náttúruöflunum, en það breyttist þegar farið var að gera varnargarða og Skeiðará var brúuð á árunum 1972-74.

JÖKULHLAUP
 Varnargarðurinn hér á vinstri hönd[1] var gerður 1973. Honum var ætlað að beina Skeiðará undir Skeiðarárbrú sem þá var í byggingu, og verja landið austan garðsins fyrir jökulhlaupum.

Jökulhlaup á Skeiðarársandi eiga flest upptök sín í Grímsvötnum í Vatnajökli. Þar er öflugt háhitasvæði sem stöðugt bræðir ís, en einnig safnast þar bræðsluvatn eldgosa undir jökli. Íshella Vatnajökuls stíflar útfall Grímsvatna, en þegar mikið vatn hefur safnast saman lyftir það jökulstíflunni og brýst með miklum látum fram á Skeiðarársand. 

Á kuldaskeiði Litlu ísaldarinnar (u.þ.b. 1300-1900) þykknaði íshellan yfir Grímsvötnum. Meira vatn þurfti til að lyfta jökulstíflunni og jökulhlaupin urðu stærri. Ekki var nóg með að jökulhlaupin eyddu túnum bænda í Skaftafelli heldur ógnuðu þau einnig híbýlum þeirra framan við Skaftafellsbrekkur. Þeir fluttu því húsakost sinn ofar og úr urðu þrjú býli: Hæðir, Sel og Bölti. 

Bærinn í Seli er opinn ferðamönnum og þeim velkomið að skoða sig um. Bærinn veitir innsýn í líf fólksins í Skaftafelli áður en nútímatæknin hélt innreið sína þangað um miðbik síðustu aldar. Frá Seli er einnig gott útsýni yfir Skeiðarársand og varnargarðinn sem teygir sig fimm kílómetra niður að þjóðvegi 1.

Náttúruöflin hafa hlaðið Skeiðarársand upp í aldanna rás og mótað landið. Gróðurlendi hefur eyðst en um leið hafa skapast skilyrði fyrir landnám nýs gróðurs. Vert er að veita þeirri framvindu athygli þegar farið er um sandinn.

Skeiðarárjökull hefur hopað vegna loftslagsbreytinga og við það opnast leið fyrir Skeiðará meðfram jökuljaðrinum til vesturs. Þar fellur vatnið með Gígjukvísl til sjávar. Morsá er hér áfram í gamla farveginum, en á jökulaurunum þar sem Skeiðará flæmdist áður nær gróður nú betri fótfestu.

Fyrstar til að nema land á jökulaurum eru harðgerðar melaplöntur, svo sem skeggsandi (Arenaria norvegica), lækjarfræhyrna (Cerastium fontanum) og músareyra (Cerastium alpinum). Því næst koma ýmsir mosar, mest gamburmosar, en þeir viðhalda raka í jarðveginum og búa þannig í haginn fyrir fleiri háplöntur sem smá saman mynda mó- og kjarrlendi. Landnemarnir lúta þá í lægra haldi og hverfa.[2]

Ef skilyrði haldast hagstæð má búast við því að Skeiðarársandur muni að miklu leyti gróa upp á nokkrum áratugum. Öskugos og jökulhlaup þeim tengd geta þó sett strik í reikninginn. En fram að því verður spennandi að fylgjast með framvindunni, ekki síst þeim mikla birkiskógi sem nú er farinn að vaxa upp á sandinum svarta. 

Við Jökulfell stóð samnefndur bær sem talið er að hafi verið reistur á landnámsöld. Jökulfell fór í eyði þegar Öræfajökull gaus 1362. Rústir kirkju og byggðar voru sjáanlegar lengi á eftir og er örnefnið Bæjarstaður dregið af þeim minjum.   

LANDNÁM OG BÚSETA
 Í Landnámu er sagt frá Þorgerði sem nam land milli Kvíár og Jökulfells. Þorgerður bjó að Sandfelli en talið er að sonur hennar hafi fyrstur reist bæ við Jökulfell.

Jökulfell hefur að líkindum verið mikil kostajörð og benda örnefni í Skaftafellsheiði til þess að hluti heiðarinnar hafi tilheyrt Jökulfelli. Í Jökulfelli var hálfkirkja samkvæmt kaþólskum sið; þar var ekki prestur heldur var henni þjónað frá sóknarkirkju og messað annan hvern helgidag.

Jökulfell fór í eyði þegar Öræfajökull gaus miklu vikurgosi 1362. Áður hafði hálfkirkjan verið aflögð, en Skeiðará var þá farin að ógna búsetu. Jökulfell byggðist ekki á ný og færðist jörðin undir Skaftafell.

BÆJARSTAÐUR
 Minjar kirkjugarðs og húsa voru sjáanlegar við Jökulfell þar til á 18. öld að Skeiðará færði þær á kaf í aur. Heitið Bæjarstaður var dregið af þessum minjum og sögðust bændur fara í Bæjarstað þegar þeir héldu í skóginn við Jökulfell. Í upphafi 20. aldar var örnefnið Bæjarstaðarskógur fyrst notað um skóginn.

Bændur nytjuðu skóginn í Bæjarstað, mest til kolagerðar. Þeir nýttu líka stóran helli við mynni Réttargils, en þar var geldfé sem gekk í Skaftafellsfjöllum réttað á vorin og ullin tekin af því. Skeiðará gróf hellinn á kaf í Stórahlaupi 1861. Í stað hans var hlaðin fjárrétt framan Réttargils að vestanverðu og sjást þar enn hleðslur. Þar var síðast réttað 1905. 

Í Bæjarstaðarskógi vaxa birkitré sem eru með þeim hæstu og gildustu á Íslandi. Þau einkennast af hvítum stofni og eru beinvaxnari en annað birki á Íslandi. Vegna þessarra eiginleika hafa fræ þeirra verið vinsæl til kynbóta og ræktunar á íslensku birki. 

BÆJARSTAÐARBIRKI 
 Tvær tegundir birkis vaxa á Íslandi; ilmbjörk og fjalldrapi. Þær geta kynblandast og kallast blendingurinn skógviðarbróðir. Íslensk ilmbjörk telst lágvaxin og kræklótt samanborin við sömu tegund í nágrannalöndunum. Hún er eina trjátegundin sem hefur myndað skóga hér á landi frá lokum síðustu ísaldar.

Birki upprunnið í Bæjarstaðarskógi nefnist Bæjarstaðarbirki. Það má finna víða um land, enda er Bæjarstaðarbirki það afbrigði birkis sem hefur mest verið notað í íslenskri skógrækt.

LÍFIÐ Í BÆJARSTAÐARSKÓGI
 Áður fyrr óx skógurinn aðeins í brekkunum hér fyrir ofan. En eftir að jökulhlaup í Skeiðará hættu að flæmast hér yfir breiðir skógurinn úr sér á sléttlendinu. Við það stækkar búsvæði fugla og annarra dýra sem lifa í skóginum.

Auðnutittlingar og músarrindlar eru í skóginum allt árið um kring. Á veturna má líka finna stöku skógarþröst og snjótittlinga. Á sumrin fyllist skógurinn af fuglum sem gera sér hreiður í trjánum og milli þeirra. Hér finna þeir gnótt fæðu fyrir sig og unga sína, svo sem skordýr, áttfætlur, ánamaðka og fræ. Skógurinn veitir þeim líka skjól fyrir tófu og ránfuglum, ekki síst smyrlinum sem er algengur í Morsárdal á sumrin. 

Helgi Björnsson, Jöklar á Íslandi, Bls. 247
Snorri Baldursson, Lífríki Íslands

Bæjarstaðarskógur - Gestagata

Fræðsla á gestagötu

Gönguleið í Morsárdal

Jökulhlaup á Skeiðarársandi

Skeiðarársandur

Jökulfell

Velkomin í Bæjarstaðarskóg

Heimildir

Tengdar gönguleiðir

Bæjarstaðarskógur

Morsárjökull

Kjós

Kortabæklingur

Hlaða niður bækling (pdf)