Vonarskarð er meðal annars merkilegt fyrir þær sakir að þar eru vatnaskil milli Norður og Suðurlands og upptök bæði Skjálfandafljóts og Köldukvíslar.  Á vestursvæði Vonarskarðs er háhitasvæði og finnast þar nær öll þekkt fyrirbrigði sem finnast á slíkum svæðum. Svæðið er afskekkt, sumir telja að Gnúpa-Bárður hafi farið í gegnum skarðið á landnámsöld en fyrsta skráða ferð um svæðið var um 1839. Enginn akvegur er í Vonarskarð en hægt að ganga þangað frá Kolufelli, Gjóstu og Nýjadal. 

Í Vonarskarði er háhitasvæði í um 950 – 1100 metra hæð yfir sjávarmáli með óvenjulega fjölbreyttum gróðri, litskrúðugu hverasvæði og sjaldgæfum háhitalífverum með hátt verndargildi. Þar finnst einnig ein hæsta mýri landsins í yfir 900 m hæð yfir sjó. Landslag er óvenjulegt, stórbrotið og fjölbreytt; jöklar og há fjöll, sandsléttur og áraurar, jökulár, bergvatnsár og volgar lindir og litfagrir hverir. Í Vonarskarði eru vatnaskil Skjálfandafljóts og Köldukvíslar sem rennur í Tungnaá. Um sendinn öskjubotninn renna lækir að því er virðist hlið við hlið sem síðar eiga eftir að falla til sjávar ýmist á Suður- eða Norðurlandi. Einstök náttúra Vonarskarðs, víðerni og kyrrð lætur engan ósnortinn.

Nálægð svæðisins við gosbeltið og heita reitinn yfir möttulstróknum undir Íslandi mótar jarðfræðilega  sérstöðu þess. Miðja möttulstróksins er nú talin vera undir norðvestanverðum Vatnajökli þar sem eru  tvær af stærstu og virkustu megineldstöðvum Íslands, Bárðarbunga og Grímsvötn. Eldstöðvakerfi  Bárðarbungu tengjast tvær af mestu gosreinum landsins, Veiðivatnareinin til suðvesturs og  Dyngjuhálsreinin til norðausturs, en á þeim báðum hafa orðið stórgos á sögulegum tíma.  Á svæðinu má finna og sjá fjölda stórkostlegra jarðminja sem bera þess vitni að hér liggja flekaskil við  heitan reit, að hluta hulin jökli. Þó svæðið sé langt frá byggð geta eldgos þar, með tilheyrandi öskufalli  og jökulhlaupum, haft víðtæk og varanleg áhrif á stóran hluta Íslands. 

Vonarskarð er askja sem tengist samnefndri megineldstöð. Megineldstöðin er talin  hafa verið lítillega virk á nútíma. Tungnafellsjökull vestan Vonarskarðs er talin vera önnur askja sömu megineldstöðvar. Talið er að öskjubrot liggi um Gjóstuklif og suður með jaðri Tungnafellsjökuls skammt vestan við Laugakúlu, Eggju og Skrauta.  Berggrunnur er að mestu móberg, en líparít er við öskjujaðarinn í Skrauta og Eggju og við  Rauðá. Sandsléttur og áreyrar eru í sléttbotna skarðinu, en melar og skriður í fjallshlíðum Tungnafellsjökuls. Jökulgarðar eru framan  við Köldukvíslarjökul.

Heimild: Vonarskarð í  Vatnajökulsþjóðgarði, Rögnvaldur Ólafsson, Þorvarður Árnason, Þóra Ellen Þórhallsdóttir og Gyða Þórhallsdóttir.

Taldar hafa verið 82 tegundir  háplantna í Vonarskarði, 84 tegundir mosa hafa verið skráðar og 17 tegundir fléttna. Af  fágætum eða fremur sjaldgæfum fjallaplöntum sem vaxa í Vonarskarði má nefna rauðstör (Carex rufina), snænarfagras (Phippsia algida) og fjallavorblóm (Draba oxycarpa). Vonarskarð er hæsti þekkti  fundarstaður þó nokkurra háplöntutegunda, t.d. lækjagrýtu (Montia fontana). Ein tegund á válista (Náttúrufræðistofnun Íslands) vex í Vonarskarði, naðurtunga  (Ophioglossum azoricum), en hún er byrkningur sem hér á landi er bundinn við  jarðhitasvæði. Grámygla (Gnaphalium uliginosum), blómplanta af körfublómaætt, er önnur  fremur fágæt planta og að mestu bundin við jarðhita Á hálendinu hefur hún aðeins fundist í  Vonarskarði og á Torfajökulssvæðinu. Tvær tegundir jarðhitamosa finnast á svæðinu en það  eru laugaslyðra (Gymnocolea inflata) og laugavendill (Ditrichum linearea). Verndargildi  flórunnar í Vonarskarði er því talsvert hátt: það er tegundaauðugt miðað við hæð, þar er  hæsti vaxtarstaður þó nokkurra tegunda og þar vaxa nokkrar fremur sjaldgæfar eða  sjaldgæfar tegundir. 

Vonarskarð

Fræðsla

Verndargildi

Mötturstrókur, eldvirkni og jarðhiti

Jarðfræði

Gróður

Gönguleiðir í Vonarskarði

Nýidalur - Vonarskarð - Nýidalur

Svarthöfði - Vonarskarð

Tvílitaskarð

Gjósta - Vonarskarð